ก่องเข้าใบตาล: ภูมิปัญญาทรงสี่เหลี่ยม

Search

Search

“ก่องเข้า” หรือ “กล่องข้าว” (หอจดหมายเหตุแห่งชาติฯ เชียงใหม่, ม.ป.ป.) เป็นภาชนะจักสานสำหรับบรรจุข้าวเหนียวนึ่ง ซึ่งถือเป็นภูมิปัญญาพื้นบ้านและของใช้ประจำบ้านที่สำคัญในวัฒนธรรมภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย (มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง, 2566; U2T ตำบลห้วยยาบ, 2564) แม้ว่าภาชนะนี้จะสามารถผลิตจากวัสดุธรรมชาติได้หลากหลาย เช่น ไม้ไผ่ ใบลาน หรือใบตาล (หอจดหมายเหตุแห่งชาติฯ เชียงใหม่, ม.ป.ป.) แต่ “ก่องเข้าใบตาล” ถือเป็นการจำแนกประเภทที่มีอัตลักษณ์เฉพาะตัวอย่างชัดเจน การทบทวนวรรณกรรมนี้จึงมุ่งสังเคราะห์องค์ความรู้เกี่ยวกับก่องเข้าใบตาล เพื่อวิเคราะห์แนวคิดที่สอดคล้องกันในมิติของรูปทรง อัตลักษณ์เชิงวัสดุ และภูมิปัญญาด้านการใช้งาน

การวิเคราะห์รูปทรงและอัตลักษณ์เฉพาะของ “ก่องเข้าใบตาล”

จากการศึกษาเอกสาร พบว่าแม้ “ก่องเข้า” โดยทั่วไปจะถูกนิยามอย่างกว้าง ๆ แต่ “ก่องเข้าใบตาล” มีลักษณะทางกายภาพที่เฉพาะเจาะจง จากแนวคิดการจำแนกเครื่องจักสานตามวัสดุ สอดคล้องกับแนวคิดการจำแนกเชิงรูปทรงที่ วิบูลย์ ลี้สุวรรณ (2553, น. 80) ได้ให้คำอธิบายที่ชัดเจนที่สุดว่า “ก่องเข้าใบตาล” มีลักษณะเด่นคือ “รูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส” เป็นงานสานทแยงสองชั้น และมีฝาครอบที่สวมลงมาได้ลึกเกือบถึงก้นภาชนะ และมีขนาดไม่ใหญ่มากนัก

ภูมิปัญญาด้านวัสดุและการใช้งาน

ประเด็นสำคัญที่แหล่งข้อมูลเห็นพ้องต้องกัน คือ “ก่องเข้า” เป็นผลผลิตจากภูมิปัญญาจักสาน (มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง, 2566; U2T ตำบลห้วยยาบ, 2564) โดยมีวัตถุประสงค์ดั้งเดิมเพื่อใช้ใส่ข้าวเหนียวนึ่งสำหรับพกพาไปไร่นา (วิบูลย์ ลี้สุวรรณ, 2553, น. 80) จากแนวคิดการเป็นภาชนะพกพาสำหรับชาวนา สอดคล้องกับแนวคิดการเลือกใช้ ใบตาลเป็นวัสดุหลัก (มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง, 2566) เมื่อวิเคราะห์คุณสมบัติเด่นของก่องข้าวที่สานจากวัสดุธรรมชาติไว้ว่า มีน้ำหนักเบาและที่สำคัญที่สุด คือ สามารถระบายอากาศและไอน้ำได้ดี ภูมิปัญญาข้อนี้เองที่ทำให้ข้าวเหนียวที่บรรจุอยู่ภายในไม่แฉะ ซึ่งถือเป็นคุณสมบัติการใช้งานที่เหนือกว่าภาชนะพลาสติกในยุคปัจจุบัน (มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน – มสพช, 2563; U2T ตำบลห้วยยาบ, 2564) สันนิษฐานว่าเป็นเหตุผลหลักที่ทำให้ภูมิปัญญานี้ยังคงได้รับการสืบสานโดยปราชญ์ชาวบ้าน ซึ่งสะท้อนถึงภูมิปัญญาในการเลือกใช้วัสดุธรรมชาติที่มีคุณสมบัติเหมาะสม แม้ว่าสังคมจะเปลี่ยนแปลงไปแล้วก็ตาม

อ้างอิงข้อมูลจาก:

มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน – มสพช. (2563, 13 มิถุนายน). ภูมิปัญญา “ก่องข้าวจากใบตาล” [ภาพ]. Facebook. https://www.facebook.com/photo/?fbid=2684108881843889&set=a.1542861482635307

มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง. (2566, 17 กุมภาพันธ์). ก่องข้าวจากใบตาล. คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง. https://edu.lpru.ac.th/prores63/shop/details8.html

วิบูลย์ ลี้สุวรรณ. (2553). นามานุกรมเครื่องจักสาน. เมืองโบราณ.

หอจดหมายเหตุแห่งชาติเฉลิMพระเกียรติ สมเด็จพระนางเจ้าฯ เชียงใหม่. (ม.ป.ป.). ก่องเข้า หรือ กล่องข้าว. กรมศิลปากร. https://www.finearts.go.th/chiangmaiarchives/view/30465-ก่องเข้า-หรือ-กล่องข้าว

U2T ตำบลห้วยยาบ จังหวัดลำพูน. (2564, 10 ตุลาคม). มาทำความรู้จักกับยายจุ่ม ผู้สืบสานภูมิปัญญาก่องข้าวสานในแบบล้านนาประจำตำบลห้วยยาบกันค่ะ [วิดีโอ]. Facebook. https://www.facebook.com/reel/625692652147119

ขอความร่วมมือทุกท่านร่วมทำแบบประเมินความพึงพอใจ เพื่อนำผลที่ได้ไปปรับปรุงและพัฒนางานให้ตรงกับความต้องการของทุกท่านให้ได้มากที่สุด ขอบคุณครับ

We would appreciate your assistance in filling out the satisfaction survey, which is available in both Thai and English. The results will be utilized to enhance and expand our work to better serve everyone’s requirements. Click this link.